Essai de balisage de la déclaration universelle des droits de l'homme en pulaar

1. NAATIRKA

E tuugnaade wonde ko keftingal horma kala neɗɗo e nder ɓesngu aadee e hakkeeji potɗi woni ndaɗɗudi ndimaagu e potal e jam e nder aduna,

E tuugnaade wonde ko baasgol heftinde kam e calagol tottude hakkeeji aade ngaddi barondiral e salaare sanndolinnde e nder aduna e kadi huccande aduna mo aadee heɓi yamiroore haalde e miijaade no henanorii ɗum yontii ete kadi yimɓe poti jeyde koye mumen ceerta e kulol e baasal sabu aadee yiɗde ɗum,

E tuugnaade wonde ina teeŋti yo hakkeeji aadee ndeenire yamiroore laawɗinaande mbele aadee waasa tonngeede e gullitaagol dowrowol so tawii fawaama kalfaandi kiisndi walla waawnere ɓurtunde,

E tuugnaade ina teeŋti nde ɓamtatoo ɓiyngu yummaagu hakkunde leyɗeele dimɗuɗe,

E tuugnaade e nanondiral leyɗeele caaktangal woondoore leyɗeele jowitiiɗe e hakkeeji gadani aadee bayɗi no ndimaagu, teddungal e nder potal rewɓe e worɓe. Leyɗeele ɗee koddirii e daranaade ɓamtaare renndo e ñiɓgol fannuji nguurndam moƴƴam,

E tuugnaade e wonde leyɗeele dentuɗe jeytiiɗe ɗe, e ballondiral e fedde leyɗeele dentuɗe jeyɗe koye mumen pellitii ñiiɓnude horma hakkeeji aadee kam e ndimaagu,

E tuugnaade e ɓulngo renndaande ngam tafde hakkeeji aadee kam e ndimaagu, leyɗeele ɗe teeŋtinii nafoore ɓurtunde wonde e pellitgol, ko ndeen batu ngu nanondiri, holliti:

Ngal-ɗoo nanondiral winndereyankeewal jowitiingal e hakkeeji aadee wayi ko no laawol gootol ñii ngam yettaade leyɗeete mbele yimɓe ɓee e renndooji ɗii mbaɗa ɗum e hakkillaaji mum e kala sahaa kadi et e jannginde e nehde mbele ɓamtoo horma hakkeelleji aadee e ndimaagukuule ƴettaama mbele saree e nder leyɗeele, ciynugol ngol ina foti feeñde, teskee e yimɓ e fof.

2. Kuulal gadanal

Innama aadeeji fof poti, ndimɗidi e jibinannde to bannge hakkeeji. Eɓe ngoodi miijo e hakkilantaagal ete eɓe poti huufo ndirde e nder ɓ iynguyummaagu.

3. Kuulal 2

Gooto kala ina waawi hokkunde hoore mum hakkeeji e ndima guuji kaalaaɗi e nanondiralngal tawa alaa paltagol nguru, mbaydi, leñol, ɗemngal, diine, iwdi leydi walla renndo, dañal, jibinande walla kala ngonka.

E ko fawtii heen hay paltoor gooto woodataa e dow yowitaade e dawrugol, ñaawoore hakkunde leyɗeele fawaade e neɗɗo ummiiɗo leydi walla neɗɗo mo yowitaaki maa woni pawiɗo yamiroore laawɗinaande waawnde wonde fof.

4. Kuulal 3

Innama aadee kala ina jogii hakke wuurde, e hakke ndimmagu kam e hakke ndeenka e kisal hoore mum.

5. Kuulal 4

Hay neɗɗo gooto fotaani tonngaade e maccungaa gu maccungaagu e njeeygu aadee ko ko harminaa e no waawi si foraade fof.

6. Kuulal 5

Hay neɗɗo gooto fotaani leepteede walla fiyeede piyle jaltuɗe neɗɗaagu walla koynooje.

7. Kuulal 6

Neɗɗo kala ina jogii hakke annditireede neɗɗaagu mum e kaayitaaji ñaawaaɗi.

8. Kuulal 7

Yimɓe fof poti e laamu ete poti fotde ndeendka e yeeso laamu. Yimɓe fof ina poti fotndeende e reeneede e heedi heedi baawɗo yaɓɓude kule ngal nanondiral yimɓe fofina poti reeneede e tooñannge tawa alaa paltoor.

9. Kuulal 8

Neɗɗo kala ina jogii hakke wullitaade ñaawoore e leydi mum so tawii o gañaama, o tooñaama walla so hakkeeji makko njoolaama. ɗiin hakkeeji ina ngannde e laamu e ñaawooje.

10. Kuulal 9

Hay gooto fotaani nanngeede sokee walla yaltinee leydi tawa ko e dow mbaawka e belaaɗe.

11. Kuulal 10

Neɗɗo ina jogii hakke e heɗeede e nder potal e sahaa ñaawoore nde yowitaaki, nde waɗataa heedi-heeda (jinngataa). ñaawooɓe ɓenguurotaako poti ñaawde hakkeji fotdeeji neɗɗo fof ko takkaa haa heɓ ni ɗum ñaawore.

12. Kuulal 11

• Kala neɗɗo tuumaaɗo bonannde ina foti reweede haa ko fawaa e mum ko annde ina woodi walla alaa tawa ko ñaawoore laaɗinnaande nde suuɗaaka ñaawi e tawtingol ñaawoɓe luundiiɓe heedɓe bannge ñaaweteeɗo oo.
• Hay gooto fawetaake bonnannde walla war ngo tawa nde waɗatee ndee waawa wonde ko teeŋti e mum e yowitaade e laawol leydi walla laawol hakkunde leyɗeele. Ko noon ne hay gooto fawetaake sariya baɗɗo huunde tawa nde waɗetee ndee o jotondiraani heen.

13. Kuulal 12

Hay gooto yaɓɓetaake, tooñee e nder nguurndam mum, e nder ɓesngu mum e nder jotondiral mum walla neɗɗaagu mum lesɗinee, naange hay gooto e dowlugol mum potaani ñifeede. Neɗɗo kala ina jogii hakke reenaneede ɗee geɗe teeŋtinooji ndimaagumum.

14. Kuulal 13

• Neɗɗo ina jogii hakke yahde ɗo welaa fof e no weliraa fof kam suɓaade hoɗannde mum e nder leydi.
• Neɗɗo ina jogii hakke yaltude leydi kala hay so tawii ko ndi makko kam e artude e leydi mum.

15. Kuulal 14

• E sahaa kulol, neɗɗo kala ina jogii hakke ƴeewde moolaare e dañde leydi moolndi ɗum e goɗɗe ɗee.
• Oo hakke noon waawaa fawaade e warde hoore doga ƴeewa moolɗo ɗum, o waawi fawaade tan ko e jamirooje fedde leyɗeele dentuɗe.

16. Kuulal 15

• Neɗɗo kala ina jogii hakke jeyeede e leydi, woni jogaade ngenndi.
• Hay gooto waawaa e dow belaaɗe haɗeede jogaade ngenndi walla waylude ngenn di.

17. Kuulal 16

• Caggal nde neɗɗo dañii duuɓi kelliƭuya so ko o debbo, so ko o gorko faltaa ki leñol, nguru, leydi ono jogi hakke resde maa reseede, o darna fooyre. Ko kamɓe poti heen hakkeeji jowitiiɗi e dewgal so ina humee walla so ina ittee (goorko e dewbo).
• Dewgal fawii ko e yiɗde resondireeɓo ɗiɗo ɓee wonaa ina fawee e waawnere.
• ɓesngo ko kam woni tergal gadanal e nder rendo ɓesngu inajogii hakke ndeenka immoraade e renndo kam e laamu leydi ndii.

18. Kuulal 17

• Kala neɗɗo walla dental yimɓ e ina jogii hakke e jeyal leydi.
• Hay gooto fotaani e amdu e waawde haɗeede jeyi mum.

19. Kuulal 18

Kala neɗɗo ina jogii hakke ndimaagu miijo, hakkilantaagal kam e diine. Oon hakke ina roondii ndimaagu waylude diine kam e ndimaagu tabitinde diine mum walla yi yannde mum kañum gooto walla e wondude e woɗɓe. Ngaal tabitinal diine noon ina nona ko ɗuuɗii e ko feeñi fof tawa ko rewneede e dow jaŋde, walla dewal walla jamirooje diina oo.

20. Kuulal 19

Neɗɗo ina jogii hakke e ndimaagu jogaade miijo e saaktude miijo mum ɗum firti ko joom mum fotaami hulde feeñninde miijo mum walla wiɗtude, heɓde kam e sarde miijooji e kabavuuji tawa woƴaaki keeri hakkunde leyɗeele e no sardaa fof.

21. Kuulal 20

• Neɗɗo kala ina jogii hakke e ndimaagu waɗde batu walla fedde nde wonaa fitina.
• Hay gooto fotaani waawneede jeyeede e fedde alay sago.

22. Kuulal 21

• Neɗɗo kala ina jogii hakke e jeyeede e terɗe gardiiɗe leydi mum. Tawa ko kañum e hoore mum walla tawa ko waabaade e ɓe yimɓe e cuɓii ina njooɗ añii leydi sabu joñeede geɗe mum.
• Neɗɗo kala ina jogii hakke ardineede walla joñeede geɗe/golle leydi e dow potal.
• Muuyaande leydi ndii ko ñiɓgol kalfaandi laamuuji ɗii. Ndiin kalfaandi ñiɓortoo tan sosde wooteeji cuɓoo suɓngo laaɓngo e leydi kala, tawa cuɓotoo ɗo kala ina tottee ndimaagu mum timmungu.

23. Kuulal 22

Neɗɗo kala e nder renndo ina jogii hakke e ndeen ka renndoyankeewo. ɗumko weltaare hakkeeji fagguduyankoj e renndoyan heeji e pina yankooji katojinaa ɗi e ndimaagu e ɓamtaare aade e dow tuugnaade e ngonka leydi fof.

24. Kuulal 23

• Neɗɗo kala ina jogii hakke liggaade e dow potal hujjiaaji liggeey e ndeenka baasgol gollaade.
• Yimɓe fof poti fotde njoɓdi so tawii ɓe potii liggeey.
• Kala liggiɗo ina jogii hakke njoɓ di fotndi heen, njondi mbaawndi jogaade mo kaŋko e ɓesngu makko mbele njogoo ngonka moƴƴa tedduka. Njoɓdi ina haani timminireede catiiɗe renndoyankooje.
• Neɗɗo kala liggotooɗo ina jogii laawol tafde fedde wullitaare hakkeji liggeey walla yantondirde fedde liggotooɓe mum e pedle goɗɗe liggotooɓe so tawi eɗe ndenndi ngoƴ aaji e anniya.

25. Kuulal 24

Neɗɗo kala ina jogi hakke e fooftere walla weltinde ɓernde num walla wooda ɗo haa'ɗni liggeey mum ete kala liggotooɗo ina jogii hakke e fooftere yoɓ eteende.

26. Kuulal 25

• Neɗɗ kala ino foti jogaade hakke nguurndam cemorɗam haa waawaa toppitaade cellal mum, ngonka mum eka ɓesngu mum haa teeŋti e nguura, koɗlci, safaara e geɗe renndo; omo jogii hakke e ndeenka so tawii o liggaaki, walla o sellaani ma walla o jodtaa de e doole mum, walla kes jooɗiiɗo, naywuɗo walla kala geɗe baasooje wallitde nguura ɗe pawaaki e bellanteeje.
• Jibinaaɗo debbo e sukaaku ina njogii hakke ballal e toppitaagol keeriiɗi. Sukaaɓe fof, woni a jibinaaɓe e nder dewgal walla caggal dewgal poti fotde to bannge ndeenka renndoyankeewo.

27. Kuulal 26

• Neɗɗo kala ina jogii hakke jaŋde jaŋde foti wonde ko nde alaa njoɓdi hay sinna ko to arwaniire e gadanal. Jaŋde sukaaɓe ina foti wonde alay sago. Jaŋde karallaagal ina foti huɓtidin'de: jaŋde toownde ina foti udditanaade moni kala taw alaa heedi-heeda, tawa ko e baawal mum.
• Jaŋde foti ko feertinde neɗɗankaagal, ɓeyda teddin'de hakkeeji innama Aadee, heɓde hoore mum. Ina foti waalitde paamondiral, muñundiral, cehilaagalhakkunde leyɗeele e kala senngooji leƴƴi walla diineeji, fawitii heen ɓamtaare golle dowlaaji dentuɗi ngam moƴƴere ina duumoo.
• Jibinaaɓe ina poti suɓaade hol fannu jaŋde ndokkata sukkaaɓe mumen.

28. Kuulal 27

• Neɗɗo kala ina waawi e sago mum jeyeede e ɓamtugol pinal rennde mum, huutoroo ñeeñe e wallitde ɓamtaare ganndaliyankeewal e kala ɓure jaltooje heen.
• Neɗɗo kala ina jogii hakke ndeenka muuyaaɗe mum to bannge neɗɗankaagal e jawɗi tuugniiɗe e ɓulgno ganndal, coñce, ñeeñal ɗe o tafi.

29. Kuulal 28

Neɗɗo kala ene foti daranaade ñiɓagol hakkeeji innama aadee kam e ndi maagu mum to bannge renndo e nder winndere mbele kuule kaalaaɗe ender ngalɗo nanondiral njetto faandaare toɗɗaande nde.

30. Kuulal 29

• Innama aadee ina jogii hujjaaji fayde e renndo ngo ngannduɗaako ɓamtaare huuɓtidinde neɗɗankaagal makko tan waawi wootde.
• E nder kuutorogol hakkeeji makko kam e naftorogol ndimaagu makko, moni kala fawaa e mum tan ko ɗooftogol sarɗiyeeji ngam teeŋtin'de keftingol e nehtanagol hakkeejie wodɓe ngam timminde neɗɗaŋ kaagalngam geɗe denndaande kam e ngonka moƴƴa kuuɓtidinɗo ngam dañje renndo potal.
• Ɗii hakkeeji e nguu ndimaagu mbaawa dañeede e dow luundaare paandaalee muuyaabe dowlaaji dentuɗi.

31. Kuulal 30

Hay kuulal gootal gummingal e ngal ɗo nanondiralfotaani jaggireede ummii ko e leydi, walla dental keeringal, walla neɗɗo keeriiɗo. Hay neɗɗo gooto, walla dental walla leydi potaani jogaade golle tawa faandaare mumen ko firtude hakkeejie e ndimaagu kalaaɗi e nder nanondiral ngal.