Neologismen en gespecialiseerd vertalen

4de seminarie georganiseerd door CVC en Termisti

Institut supérieur de traducteurs et interprètes
Haute École de Bruxelles
April 29, 2011

Centre de recherche en linguistique appliquée

Presentatie

Termisti, het onderzoekscentrum in toegepaste linguïstiek van het Institut supérieur de traducteurs et interprètes (Hoger instituut voor Vertalers en Tolken), dat deel uitmaakt van Haute École de Bruxelles en het Centrum voor Vaktaal en Communicatie, van Erasmushogeschool Brussel, nodigen u graag uit op hun gemeenschappelijk seminarie op vrijdag 29 april 2011 op de campus van ISTI. De sprekers van dit jaar zullen het verband nagaan tussen neologismen en gespecialiseerd vertalen en een overzicht geven van de nieuwe onderzoeksvragen die er recent zijn bijgekomen. Vertalers van gespecialiseerde teksten worden geregeld geconfronteerd met de problematiek rond neologismen. Ze moeten uitgaan van nieuwe lexicale vormen in de brontaal die een aanwijzing geven dat er een nieuw concept in de maak is. Vertalers doen aan “secondary term formation” zoals gedefinieerd door Juan Sager (1990: 80ff.). Ze worden verondersteld over vaardigheden te beschikken die verder reiken dan het vermogen om nieuwvormingen te creëren waarover alle moedertaalsprekers beschikken. Omdat ze in dit geval geen betrouwbare terminologische bronnen ter beschikking hebben moeten vertalers origineel uit de hoek komen en ad hoc een oplossing verzinnen. Tot op zekere hoogte zijn ze hier tijdens hun opleiding op getraind. Ze moeten in elk geval tegelijk lexicoloog en terminoloog zijn. Vertalers moeten over semantische en morfologische inzichten beschikken maar ze moeten ook in staat zijn gedetailleerd onderzoek te verrichten, eventueel in overleg met vakspecialisten, om zo te kunnen beslissen of een leenwoord op zijn plaats is dan wel of ze een nieuwvorming moeten creëren in hun moedertaal. Zou het kunnen dat deze secundaire nieuwvormingen via andere sjablonen verloopt dan het creëren van neologismen die niet op vertalingen berusten en waarvan we voorbeelden kunnen terugvinden in corpora van gespecialiseerde teksten? Zijn deze sjablonen eigen aan het creëren van equivalentie? Aangezien equivalentie sterk context-gerelateerd is kunnen we ons afvragen wanneer een neologisme niet meer is dan een hapax legomenon?

In het vakgebied van de terminologie is de driehoeksrelatie tussen neologismen, gespecialiseerd vertalen en terminografie niet altijd benaderd vanuit wederzijdse afhankelijkheid. De strategische keuze om terminologie te scheiden van lexicologie heeft sommigen ertoe geïnspireerd om het over neonymy te hebben en een onderscheid in het leven te roepen tussen “neoniem” en neologisme. Het zou interessant zijn om na te gaan hoe neologiespecialisten omgaan met syntagmatische constructies en hoe terminologen semantische neologismen benaderen. Deze twee fenomenen zijn moeilijk bestudeerbaar in corpora en met de gekende taaltechnologische tools zijn ze niet gemakkelijk op te sporen.

Waar een sterk taalbeleid wordt gevoerd worden neologismen soms ingezet om te concurreren met leenwoorden, die men wil vermijden omdat ze tot “externe” sjablonen terug te voeren zijn. Neologismen gecreëerd door vertalers worden dan onderscheiden van “officiële” neologismen. Het vertalen van neologismen wordt in cursussen en leerboeken al te weinig bekeken vanuit cognitief, sociologisch, pragmatisch of economisch oogpunt. Het risico is reëel dat te veel vertaalde neologismen in meertalige terminologische gegevensbanken een surplus aan inadequate equivalenten zou opleveren die zelfs door specialisten als ongewone neologismen zouden worden ervaren.

Omdat beide onderzoekscentra in Brussel gevestigd zijn willen we uiteraard een Europese dimensie geven aan deze thematiek. De stichters van Europa hebben voor alle talen dezelfde status bedongen in artikel 55 van de geconsolideerde versie van het verdrag betreffende de Europese unie. Ook al respecteren de Europese instellingen de taaldiversiteit, toch hebben zij geen sterk beleid uitgewerkt op het vlak van taalplanning. Dit wordt overgelaten aan de lidstaten of aan de “taalmarkt” (Bourdieu 1982). Er wordt nauwelijks geïnvesteerd in onderzoek naar de dynamiek van taal en naar thema’s die verband houden met neologismen in vertaling. Tegelijkertijd worden officiële teksten meer en meer enkel in het Engels opgesteld waardoor het opnieuw de vertaler is die de moeilijke opdracht krijgt om aan secundaire termvorming te doen met weinig hulpmiddelen. De vraag is legitiem of het via vertaling mogelijk is een unieke interpretatie van de inhoud van Europese teksten te bewerkstelligen, ondanks de te verwachten diversiteit onder het lezerspubliek die verband houdt met de verschillende talen en culturen.

Bourdieu (P.), 1982: Ce que parler veut dire : L'économie des échanges linguistiques, Paris: Fayard.

Sager (J.C.), 1990: A Practical Course in Terminology Processing, Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Sprekers

Gisle Andersen (Norwegian School of Economics and Business Administration [NHH], Bergen), Pascaline Dury (CRTT, Université Lumière Lyon 2), John Humbley et Natalie Kübler (CLILLAC-ARP, Université Paris Diderot), Maria Teresa Musacchio (Faculty of Political Science, University of Padova), Joaquín García Palacios and Lara Sanz Vicente (Grupo Neousal, University of Salamanca), Jean Quirion (École de traduction et d'interprétation, Université d'Ottawa), Antoinette Renouf (RDUES, Birmingham City University), Reuben Seychell (Dipartiment tal-Malti, Kummissjoni Ewropea, Direttorat Ġenerali tat-Traduzzjoni), Rita Temmerman et Koen Kerremans (Centrum voor Vaktaal en Communicatie, Erasmushogeschool Brussel).

Programma

09:00 – 09:30	Registratie van de deelnemers
09:30 – 09:45	Welkom
09:45 – 10:45	John Humbley et Natalie Kübler (CLILLAC-ARP, Université Paris Diderot), Néologie d’origine, néologie de transfert : à la recherche d’une complémentarité	résumé	diapos
10:45 – 11:00	Koffiepauze
11:00 – 11:30	Gisle Andersen (Norwegian School of Economics and Business Administration [NHH], Bergen), The corpus-driven approach to neology and its relevance for terminology	abstract	slides
11h30 – 12h00	Pascaline Dury (CRTT, Université Lumière Lyon 2), Le sentiment d’un « besoin néologique » chez les experts pour remplacer des termes à connotation péjorative : quelques exemples tirés du domaine médical	résumé	diapos
12h00 – 12h30	Maria Teresa Musacchio (Faculty of Political Science, University of Padova), Neology in popular science between synchrony and diachrony	abstract	slides
12h30 – 14h00	Repas
14h00 – 14h30	Jean Quirion (École de traduction et d'interprétation, Université d'Ottawa), Perception et concurrence néologiques en situation linguistique minoritaire	résumé	diapos
14h30 – 15h00	Joaquín García Palacios and Lara Sanz Vicente (Grupo Neousal, University of Salamanca), The role of translation in secondary term formation	abstract	slides
15h00 – 15h30	Antoinette Renouf (RDUES, Birmingham City University), Defining neology to meet the needs of the translator	abstract
15h30 – 15h45	Koffiepauze
15h45 – 16h15	Reuben Seychell (Dipartiment tal-Malti, Kummissjoni Ewropea, Direttorat Ġenerali tat-Traduzzjoni), How we neologise in Maltese	abstract	slides
16h15 – 16h45	Rita Temmerman and Koen Kerremans (Centrum voor Vaktaal en Communicatie, Erasmushogeschool Brussel), Secondary term formation in EU translations: a case of 'monitored laissez-faire'?	abstract	slides
16h45 – 17h15	Teresa Cabré et Rogelio Nazar (IULATERM, Universitat Pompeu Fabra, Barcelona), Vers une nouvelle stratégie de détection de néologismes	résumé	summary
17h15 – 17h30	Samenvatting
17:30	Afscheidsdrink

Inschrijving

Indien u deze studiedag wenst bij te wonen, dient u voor 8 april 2011 een mail te sturen naar . Deelname aan de studiedag kost 35 euro. In dit bedrag zit het seminariemateriaal, de maaltijd en de receptie. Gelieve dit bedrag voor 15 april 2011 over te schrijven op de rekening van de Haute École de Bruxelles met als mededeling « séminaire Termisti-CVC : uw naam en voornaam ». Bedankt.

Rekeningnummer : 068-2143700-27
IBAN : BE48 0682 1437 0027
BIC : GKCCBEBB
MCF Haute École de la Communauté française de Bruxelles
749, chaussée de Waterloo
B-1180 Brussel
België

Adres

Centre de recherche TERMISTI
Institut supérieur de traducteurs et interprètes
34, Joseph Hazardstraat
B-1180 Brussel
Belgie +32.2.340.12.87

Kaart

Oproep tot inzendingen - Neologica 6 - Neologica 6

In juli 2012 zal het tijdschrift Neologica een special nummer wijden aan het tema dat in dit seminarie centraal staat. De oproep tot inzendingen is consulteerbaar op de website van de Laboratoire LDI (Université Paris 13). Texten moeten in Frans, Engels, Duits of Spaans geschreven zijn.